Secret combination 2

Πέρασα ένα ομολογουμένως παράξενο Σαββατοκύριακο. Ήμουνα καλεσμένος στο πρώτο συμπόσιο αποφοίτων του τμήματος της κλασικής φιλολογίας του Ρεθύμνου. Την ίδια ώρα κάπου στο Mega μέσα σε ένα κόκκινο δωμάτιο με είχαν ντύσει EMO. Και έπαιζα. H Καλομοίρα στην τηλεόραση τραγούδαγε σε έναν ευρωπαϊκό διαγωνισμό ένα τραγούδι για έναν μυστικό συνδυασμό σε μια χώρα κακομοίρα. Και ήρθε λέει τρίτη. Κι εγώ τώρα κάθομαι και σκέπτομαι ότι κάποτε με κυρίευε το άγχος των πανελλήνιων εξετάσεων για τις συνδυαστικές ερωτήσεις στο μάθημα της Ιστορίας. Μέχρι να συνέλθω απ' την επάνοδο εκθέτω ένα κομμάτι από την ομιλία...

"Το θέμα λοιπόν για το οποίο θα ήθελα να μιλήσω σήμερα εδώ είναι νομίζω με μιαν ευρύτερη έννοια θέμα φιλολογικό. Μιλάω περισσότερο από τη σκοπιά ενός φιλόλογου που έγινε ηθοποιός και αυτό που θέλω να πω εκφράζει μάλλον έναν προσωπικό προβληματισμό σε σχέση με το πώς ενεργεί και πράττει, πώς εντέλει ποιεί με την αρχαία έννοια της λέξης και ο φιλόλογος και ο ηθοποιός, ο καθένας πάνω στη δουλειά του. Γιατί υπάρχει νομίζω πέρα από τις αναμφίβολες διαφορές και μια διακριτική συγγένεια ανάμεσα στις δύο αυτές ιδιότητες. Ο φιλόλογος και ο ηθοποιός είναι, αν το δούμε βαθύτερα, με έναν ιδιαίτερο τρόπο δυό δρόμοι που συμπίπτουν στην ίδια διασταύρωση. Αναβλύζουν πιστεύω από την ίδια πηγή και την ίδια στιγμή τρέχει στα ρυάκια τους το ίδιο νερό. Γιατί το νερό που αρδεύει και τις δύο αυτές περιοχές δεν είναι άλλο από τον ανθρώπινο Λόγο.

Το αντικείμενο της εργασίας του φιλόλογου και εκείνο της εργασίας του ηθοποιού είναι πολύ συγκεκριμένα. Και οι δύο εργάζονται πάνω στο λόγο. Αυτό σημαίνει ότι καταπιάνονται και οι δύο με κείμενα λογοτεχνικά την μαγεία των οποίων είναι η δουλειά τους να ανα - δείξουν και να ανα - μεταδόσουν. Ο φιλόλογος και ο ηθοποιός δεν είναι ουσιαστικά τίποτα πιό σύνθετο αλλά την ίδια στιγμή ούτε κάτι τόσο άπλο όσο επαγγελματίες ανα - γνώστες ενός κειμένου. Είναι οι ανα - μεταδότες μιας πρώτης αφορμής που οδήγησε έναν άνθρωπο στην ανάγκη να κινήσει το χέρι του και να αποτυπώσει την ευαισθησία της σκέψης του τη στιγμή εκείνη ακριβώς πάνω σε ένα χαρτί. Η δουλειά τόσο του φιλόλογου όσο και του ηθοποιού είναι με όπλα τη δική του πιά ευαισθησία ο καθένας, καθώς και με τη δική του πιά ο καθένας συγκίνηση, να προσλάβουν και να αφουγκραστούν της προοπτικές μιάς άλλης ανθρώπινης φαντασίας και της έμπνευσης που ένας δημιουργός χρησιμοποιεί για να πλάσει μέσα σε ένα κείμενο έναν ολόκληρο κόσμο πίσω και πέρα από λέξεις.

Ο φιλόλογος και ο ηθοποιός είναι εκείνοι που αναλαμβάνουν την ευθύνη να κάνουν ολόκληρο το ταξίδι πίσω στο χρόνο και μέσα σε ένα κείμενο και να ανακαλύψουν πίσω από τις λέξεις ή καλύτερα μέσα από τη γεωγραφία των λέξεων ενός δημιουργού, τις συνθήκες εκείνες που γέννησαν στον άνθρωπο αυτόν την ανάγκη ή τις ανάγκες να καταγράψει λέξεις και νοήματα σε ένα χαρτί και να πάρει έτσι τη δική του θέση απέναντι στα μεγάλα θέματα που απασχολούν γενικότερα τον άνθρωπο και τον κόσμο. Ποίηση ίσως είναι ένας τρόπος να ξαναβάζεις τάξη στο χάος και με τον τρόπο αυτό, με αυτή την παρέμβαση στη τάξη του κόσμου, να χαρτογραφείς ουσιαστικά και τη δική σου θέση μέσα στο κόσμο σου. Ο φιλόλογος και ο ηθοποιός έχουν σε αυτή τη διαδικασία μια αρμοδιότητα πολύ καίρια και εξαιρετικά σημαντική: να από - καλύπτουν και να ανά - μεταδίδουν ή έστω να πιθανολογούν για την ανάγκη ή τις ανάγκες που γεννάνε κατά περίστασιν σε έναν τρίτο άνθρωπο τον Λόγο. Και με αυτόν τον τρόπο ίσως ελάχιστα καταφέρνουν να γίνουν κι αυτοί συν - δημιουργοί κοντά στους ποιητές τους.

Ο φιλόλογος κι ο ηθοποιός είναι κάτω από αυτό το πρίσμα προσέγγισης των ιδιοτήτων τους δύο ερμηνευτές οι οποίοι λειτουργούν στη δουλειά τους με έναν τρόπο ουσιαστικά ανάλογο. Καταπιάνονται και οι δυο με ένα κείμενο γεμάτο νοήματα και ζωή και με όπλα τους τη δημιουργική σκέψη και τη φαντασία με αυτό το κείμενο και τις πολλαπλές δυνατότητες ερμηνείας του προσπαθούν να επικοινωνήσουν.

Ο φιλόλογος προσπαθεί να κατανοήσει ένα κείμενο λογοτεχνικό με κύριο εφόδιο την αναλυτική σκέψη πάνω στο υπό - κείμενο σώμα του λόγου που καταπιάνεται, δηλαδή πίσω και πέρα από τις απλές λέξεις και τα σαφή νοήματα που αποτυπώνονται στο χαρτί, ο φιλόλογος μελετά πώς το κείμενο στη σκέψη και την αίσθηση του επενεργεί και κυρίως τί είναι αυτό που ένα κείμενο "του λέει" ώστε κι εκείνος με τη σειρά του αυτό το κείμενο να μπορέσει να "το πει".

Ο ηθοποιός από την άλλη μεριά, με τη σειρά του όμως κι εκείνος, προσπαθεί να κάνει ακριβώς το ίδιο πράγμα αλλά με όσο το δυνατόν περισσότερο οργανικό τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι ο ηθοποιός προσπαθεί με όλο του το σώμα, την καρδιά δηλαδή και το μυαλό συνάμα, το κορμί και η διάνοια του να αποδώσουν αυτό το υπό - κέιμενο σώμα του λόγου που κι αυτός ψάχνει ολοζώντανο πάνω σε μια σκηνή, να δανείσει την ίδια του τη φωνή και να δώσει έτσι ξανά τη φωνή σε λέξεις που εκ πρώτης όψεως μοιάζουνε βουβές στο χαρτί. Να γίνει για το λίγο που μπορεί πάνω σε μια σκηνή με ολόκληρο το είναι του των λέξεων το ήθος και η ξανακερδισμένη ζωντάνια. Μελετά σαν άλλος φιλόλογος κι ο ηθοποιός δηλαδή πώς το κείμενο πάνω του επενεργεί, μονάχα που εκείνος πιά μελετά τί είναι αυτό που από το κείμενο "παθαίνει" για να μπορέσει με τη σειρά του κι αυτός να "το κάνει" με το είναι του επί σκηνής.

Κάπου εδώ τελειώνοντας, θα ήθεα να κλείσω με την αρχή από το μυθιστόρημα του Ορχάν Παμουκ Η καινούργια ζωή. Το διάλεξα γιατί νομίζω το απόσπασμα αυτό ανακλά την πρωτογενή λαχτάρα ποιυ συντηρεί και τον φιλόλογο και τον υποκριτή. Δυστυχώς ή ευτυχώς η υποκριτική είναι μια διαδικασία η οποία στο ελάχιστο αποδίδεται μέσα από τις λέξεις. Στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης επίσης πολλές ευτυχισμένες στιγμές ένιωσα είναι μια διαδικασία που επενεργεί πέρα από τις λέξεις. Δεν ξέρω αν το θέμα μου ιδιαιτέρως σας απασχολεί. Δεν έχω βρει καν το νόημα της τέχνης και δη της τέχνης του λόγου. Μόνο την αίσθηση από έναν τρόπο προσέγγισης προσπαθώ να ψάχνω.

"Μια μέρα διάβασα ένα βιβλίο κι από τότε άλλαξε ολότελα η ζωή μου. Από τις πρώτες του κιόλας σελίδες ένιωσα σε τέτοιο βαθμό τη δύναμή του, ώστε νόμισα πως το κορμί μου έφευγε μακριά από το γραφείο και την καρέκλα που καθόμουν. Ωστόσο, ενώ από τη μία νόμιζα πως το κορμί μου έφευγε κι απομακρυνόταν, από την άλλη βρισκόμουν, θαρρείς, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη φορά, με όλη μου την ύπαρξη και κάθετί δικό μου, πάνω στην καρέκλα και δίπλα στο γραφείο, και το βιβλίο ασκούσε όλη του την επιρροή όχι μόνο στην ψυχή μου, αλλά και σε ο,τιδήποτε άλλο με έκανε να είμαι ο εαυτός μου. Ήταν τόσο ισχυρή η επιρροή, που νόμισα πως ένα φως ανάβλυζε από τις σελίδες του βιβλίου και χυνόταν στο πρόσωπό μου: ένα φως που μου σκοτείνιαζε ολότελα το νου, ενώ την ίδια στιγμή τον έκανε να λάμπει και ν' αστράφτει"

Από τα βάθη του μυαλού και της καρδιάς μου σας ευχαριστώ."